Çizgi roman, Çizgiroman, Çizgi-roman...
Türkiye’de çizgi roman üç ayrı biçimde yazılıyor, bazıları araya tire (-) işareti koyuyor: Çizgi-roman diyor, özellikle İngilizcede kullanılan bir yazılım biçimidir bu. Kimileri de çizgi ile romanı birleştirerek yazıyor: Çizgiroman. Almancada da bu türden sözcük birleştirmeleri yapılır. Birleşik yazanların bir kısmı hayli de romantik ifadeler kullanıyor, böyle yazıyorum türünden meydan okuyucu çıkışlar yapıyorlar… Birkaç kez yazdım, sıfat tamlaması söz konusu olan bu sebeple ayrı yazılması gerekiyor. Türkçede bu biçimde tire (-) de kullanılmaz. Science-Fiction sanıyorum ilham vermiş çizgi ile roman arasına tire (-) koyanlara… Bunca zamandır da birleşik yazanlardan ya da tire (-) kullananlardan bir açıklama okumuş, görmüş değilim.
yazan Levent Cantek at Cumartesi, Haziran 10, 2006
2 Comments:
Güzel bir tesadüf oldu, bu ayki Çapa Çizgiroman Grubu Sunar'ın 5. sayısındaki Sayıklamalarda bu konuda kısa bir not yazmıştım.
ama konuyu burada daha geniş tartışmak gerekiyor.
1. her şeyden önce bence çr sıfat tamlaması değil. Sıfat tamlaması bir ismin önüne gelen sıfatla nitelenmesi ise, Levent'in bu önermesinden çr birleşik kelimesinde "çizgi"nin "roman"nın sıfatı olduğu anlamı çıkıyor, ki bence değil. operaya "müzikli tiyatro" demek gibi, ya da mimariyi "3 boyutlu müziktir" diye tanımlamak gibi bu fazlasıyla kısıtlayıcı bir yaklaşım olur.
2. öte yandan mesela "çizgi film" birleşik kelimesinde Levent'in yaklaşımına katılıyorum. ama ister canlandırma, ister belgesel olsun hepsi sonuçta "film" olduğu için bir sıfat tamlaması gerçeği var orada. Çizgiroman ise "çizgili-çizgisel roman" değil. anlatım-öğretim yöntemi olarak kullanabilirsiniz bu tanımı ama o kadar.
3.TDK'na bakarsak ses düşmesi olmadığı müddetçe neredeyse hiçbir birleşik kelime bitişik yazılmıyor.Ancak "buzdolabı" "alışveriş" "bilgisayar" "hanımeli" gibi kelimelerde kural belirleyemiyorlar.
Benim fikrim şu; iki kelime sıfat tamlaması değilse ve ögelerden farklı bir şeyi tanımlıyorsa birleşik yazılabilir. "...bilir" diyorum çünkü bu keyfi birşey. hep söylendiği üzere dil organik. Özellikle yukarıda bahsettiğim sebeplerle ve Türkçe'nin eklemli evrimsel yapısını düşünerek bence yeni bir nesne veya "şey" için birleşik yazım daha doğru. aynı "buzdolabı", "bilgisayar" gibi... "tek birşeyi anlatmak için "tek " bir isim.
yine de bu söylediklerim kişisel düşüncem, dil bilgisi konusunda bir iddiam yok.
Herşeyden önce Allah razı olsun Hakan… Bunca zamandır yazıyorum bu konuda, pek ses çıkaran olmadı bugüne kadar. Ya hakkında düşünülmüyor ya da romantizmin işgali altındaki cemaat keyfi ve kişisel tercihlerini sürdürüyor.
Daha önce yazdım mı bilmiyorum, TDK ile bu konuda epeyce mektuplaştım, telefonlar açtım. Resmi cevaplar vermeye zorladım, sorarsanız her dileyene cevap verildiği söyleniyor ama hiç de öyle olmuyor. İki ayrı yazılı belge aldım. İlerde bu konuda ayrıntılı olarak bir şeyler yazmak istiyorum.
Hakan, benim yazdıklarımdan bir yanlış anlama olmuş, meramımı birkaç madde halinde yazayım, sohbete de vesile olur belki :)
1- Çizgi roman ismini kimin bulduğu belirsiz. Sözlüklere kamuoyundaki kullanımı yaygınlaştıktan sonra girmiş. TDK sözlüklerine 90’lı yıllarda girmiş. (TDK ile bu konuda bir yazışmam oldu, ne zaman girdi, kim önerdi türünden)
2- Mevcut sözlükte çizgi romanın açıklayıcı karşılığı aynen şöyle: “Konuyu ve olaylar zincirini kesintisiz olarak resimleme yöntemiyle okuyucuya sunan roman.”
Dikkat edilirse çizgi roman, romanın bir türü, biçimi olarak görülmüş. Çizgi, “Nasıl roman?” sorusunun cevabı olarak eklenmiş. Çizgi, sıfat tamlaması olarak romanın, nasıl bir roman olduğunu açıklasın istenmiş. Kimse nasıl bir roman, gerçekten roman mı sorusunu pek düşünmemiş bana kalırsa. O nedenledir ki birkaç kez roman özel dosyaları hazırlayan edebiyat dergileri benden çizgi roman ile ilgili yazılar yazmamı istediler. Yine aynı nedenle “bu roman değil” denerek çizgi romanı küçümsenmiştir de.
Türkiye’de Comics ya da BD olarak giren resimli anlatılara, bantlara, tefrikalara bakıp roman demişler. Romana benzetmişler, benim hoşuma giden bir tercihtir (mantıklı bulduğum için değil, romana yönelik bir yoğunlaşma olmuş ama bunu da düşünmüşler): Sinema Romanı demişler.
Türkiye’de çizgi roman nedir sorusunu soran-cevaplayan genellikle edebiyatçılardır. Dikkatle bakarsanız, aklı başında yorumların çizgi romanı edebiyatla sinema arasına sıkıştırdığını görürsünüz.
Çizgi roman Türkiye’ye girerken, dışarıdan ithal edilirken kendisine uygun görülen isim, Graphic Novel’in tercümesinde de başımıza iş açtı aslında.
Bana göre, çizgi roman, roman değildir, illa roman yakıştırması yapılacaksa romanımsı denilebilir. Bunun bir tür küçümseme taşıdığı düşünülebilir, ilişkisini başka türlü ifade demedim. Çizgi romanın söz sanatlarıyla ilişkisi var ama bu onu roman yapmaz.
Çizgi roman veya onun öncesinde kullanılan Resimli roman bence doğru tercihler değiller. Ama kullanımdalar, nasıl comics Batman’i açıklayamıyorsa. Nasıl jilet tıraş bıçağının yerini almışsa…
Çizgiromanı birleşik yazalım, kabul ederim ama üzerinde düşünmeden yapılıyor bu…Dilbilgisi, mevcut kullanım, içerik ve hatta estetik evrim/değişim hesap edilmeli böyle bir tercihte…Yoksa bence bu işler, ben yaptım-dedim-yazdım oldu’dan ileri gidemez. İyi savunma gerekiyor!
Selamlar, kolaylıklar
[Not: Bir de iş TDK küçümsemesine gidebilir, oraya gitmesin. Yanlış, palyatif, keyfi, inatçı, manipülatif tercihleri olmuştur kurumun ama her ne olursa olsun mevcut kuralları uygulamakta ve bunları korumakta direnç gösteriyorlar… Çizgi roman da aynen çizgi film gibi ayrı yazılır, şu an için yanlış olan diğerleri]
Yorum Gönder
<< Home